Περιμένοντας να ηρεμήσουν τα ταραγμένα νερά

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022 προκάλεσε ανατριχίλα σε όλη την Ευρώπη. Και η Ελλάδα δεν το ξέφυγε. Ο ρωσικός ρεβιζιονισμός και η πρόθεση του Πούτιν να ξαναχαράξει τα σύνορα στην Ευρώπη προκαλούν μεγαλύτερο φόβο στην Αθήνα από ό,τι σε άλλες δυτικές πρωτεύουσες για τους δικούς του λόγους.

Η επιθετική συμπεριφορά της Μόσχας θυμίζει σε πολλούς τη στάση της Άγκυρας απέναντι στην Ελλάδα. Θυμίζει ιδιαίτερα τα χρόνια που ακολούθησαν το ματαιωμένο πραξικόπημα του 2016 στην Τουρκία. Η καταστολή επέτρεψε έκτοτε στον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να καθιερώσει έναν πρωτοφανή αυταρχικό έλεγχο στον κρατικό μηχανισμό: από τη στρατιωτική διοίκηση και το δικαστικό τμήμα μέχρι τον μικρότερο επαρχιακό δήμο.

Δύο Χώρες. Τρεις Κρίσεις.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ελλάδα και η Τουρκία το τελευταίο διάστημα βρέθηκαν στο επίκεντρο αρκετών κρίσεων.

Κρίση Κανείς συνέβη τον Νοέμβριο του 2019, όταν η Τουρκία εκμεταλλεύτηκε την αδυναμία της Λιβυκής Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας (με επικεφαλής τον Fayez al-Sarraj στην Τρίπολη) και στην πραγματικότητα την ανάγκασε να συμφωνήσει σε δύο μεγάλες παραχωρήσεις. Η πρώτη παραχώρηση επέτρεψε στην Τουρκία να σταθμεύσει τα στρατιωτικά της αποσπάσματα στη Λιβύη, κυρίως πλοία και UAV. Το άλλο – γνωστό και ως Τουρκο-Λιβυκό μνημόνιο – οριοθέτησε τα θαλάσσια σύνορα μεταξύ Λιβύης και Τουρκίας κατά πλήρη παραβίαση του Διεθνούς Δικαίου και της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS). Η δεύτερη αυτή συμφωνία σχεδιάστηκε με τέτοιο τρόπο που αγνόησε τελείως το γεγονός ότι ανάμεσα σε αυτές τις δύο χώρες βρίσκονται τα ελληνικά νησιά, με κυριότερο το νησί της Κρήτης. Η Ελλάδα αντιλήφθηκε το τουρκολιβυκό μνημόνιο ως μια μορφή κλιμάκωσης από την Άγκυρα.

Κρίση Νο Δύο εκτυλίχθηκε από τον Φεβρουάριο έως τον Μάρτιο του 2020 στα χερσαία σύνορα της Ελλάδας με την Τουρκία. Σε μόλις ένα μήνα, έως και 12.000 πρόσφυγες και μετανάστες επιχείρησαν να περάσουν τον ποταμό Έβρο και έλαβαν προληπτική βοήθεια από τις τουρκικές αρχές επιβολής του νόμου. Ήταν μια υβριδική επιχείρηση που είχε πολλές προεκτάσεις. Η Τουρκική Χωροφυλακή και οι Ειδικές Αστυνομικές Δυνάμεις χρησιμοποίησαν ηλεκτρονικά παρεμβολές, αναγνωριστικά UAV, καθώς και άλλα εργαλεία και μέτρα εξαπάτησης που είχαν στόχο να δημιουργήσουν μια λανθασμένη εντύπωση της πραγματικότητας — δηλαδή μια εκστρατεία παραπληροφόρησης. Η κρίση έσβησε μόλις ξέσπασε η πανδημία COVID-19 και οι χώρες άρχισαν να μπαίνουν σε lockdown, η μία μετά την άλλη.

Κρίση Νο Τρία διήρκεσε από τον Αύγουστο έως τον Νοέμβριο του 2020. Δύο ναυτικά Σε ένα σημείο στάλθηκαν συνολικά 40 πολεμικά πλοία στην περιοχή που εκτείνεται από την Ανατολική Κρήτη μέχρι τα νότια του Καστελλόριζου. Για σύγκριση, αυτό είναι περισσότερο από τον στόλο του ΝΑΤΟ που αναπτύσσεται αυτή τη στιγμή σε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο και τη ρωσική ναυτική παρουσία στη συριακή βάση στο λιμάνι του Tartu. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Türkiye αναπτύχθηκε Oruc Reis αφού — σε μια προσπάθεια να θωρακιστεί διπλωματικά έναντι του τουρκολιβυκού μνημονίου — η Ελλάδα και η Αίγυπτος προχώρησαν στη μερική οριοθέτηση των Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών τους (ΑΟΖ). Δεδομένου ότι το ΝΑΤΟ δεν έχει μια τυπική διαδικασία για την επίλυση διαφορών μεταξύ των μελών του, ο Γενικός Γραμματέας Γενς Στόλτενμπεργκ έπρεπε να δημιουργήσει έναν ad hoc μηχανισμό αποσυμπλοκής εντός της Συμμαχίας για να μετριάσει την κρίση.

Ο πόλεμος της Ρωσίας στέλνει κύματα στον Βόσπορο

Οι εντάσεις στην περιοχή ήταν υψηλές ακόμη και πριν η Ρωσία εισβάλει στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022. Ωστόσο, η στρατηγική σημασία της Τουρκίας για την ασφάλεια του ΝΑΤΟ στα νοτιοανατολικά της Συμμαχίας υποσχόταν κάποια συνοχή και ενότητα μεταξύ των κρατών μελών ενόψει της ρωσικής επιθετικότητας. Απέναντι από τον Ατλαντικό, η Ουάσιγκτον ήταν ανένδοτη στο αίτημα για μια σταθερή στάση κατά της Ρωσίας βοηθώντας παράλληλα την Ουκρανία να αντεπιτεθεί. Ζήτησε να παραμεριστούν προς το παρόν οι διαφορές μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας για να αντιμετωπίσει τη Ρωσία.

Ανήμερα της Εορτής της Ορθοδοξίας που έπεσε στις 13 Μαρτίου 2022, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης ταξίδεψε στην Κωνσταντινούπολη και κάθισε για μεσημεριανό γεύμα με τον Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην τουρκική προεδρική κατοικία με θέα τον Βόσπορο. Και από τις δύο πλευρές, υπήρχε μια αίσθηση αισιοδοξίας ότι ήταν πιθανό να ακολουθήσει τουλάχιστον μια προσωρινή μείωση της έντασης. Αυτή η ελπίδα, ωστόσο, θα αποδειχτεί σύντομα βραχύβια.

Οι διαφορές ξεκίνησαν από το πώς τοποθετήθηκαν οι δύο χώρες έναντι της Ουκρανίας. Η Ελλάδα ήταν ένα από τα πρώτα κράτη που απέστειλε πυρομαχικά και RPG στις Ουκρανικές Ένοπλες Δυνάμεις. Η Τουρκία, από την άλλη πλευρά, δεν έχει ακόμη ενταχθεί σε κυρώσεις κατά της Ρωσίας και προσπαθεί να παίξει για να ευχαριστήσει και τις δύο πλευρές. Η Πρωτοβουλία για τα Σιτάρια της Μαύρης Θάλασσας, η οποία διαπραγματεύτηκε με την ενεργό συμμετοχή του Προέδρου Ερντογάν, μπορεί να ήταν ένα από τα λίγα παραδοτέα που η Άγκυρα υπερασπίστηκε για να δικαιολογήσει τη στρατηγική της επιλογή.

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία οδήγησε στην απόφαση της Τουρκίας να κλείσει τα στενά του Βοσπόρου για πλοία με στρατιωτικό εξοπλισμό. Το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης στη βορειοανατολική Ελλάδα έγινε έτσι απαραίτητο για την εναλλαγή των δυνάμεων του ΝΑΤΟ και του ναυτιλιακού εξοπλισμού από τη Μεσόγειο μέχρι τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία και την Πολωνία, καθώς και απευθείας στην Ουκρανία. Το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης εξακολουθεί να είναι υψίστης σημασίας για τη Συμμαχία, με την εγκατάσταση αυτή τη στιγμή να λειτουργεί ως παράκαμψη ενώ ο Βόσπορος παραμένει κλειστός. Εν τω μεταξύ, η Αθήνα και η Σόφια ενισχύουν την ενεργειακή συνεργασία για να βοηθήσουν την ανθεκτικότητα της Βουλγαρίας, ειδικά μετά την πλήρη αποκοπή της χώρας από τις ρωσικές προμήθειες φυσικού αερίου και πετρελαίου.

Διαγωνισμός για την προσοχή της Αμερικής

Η Ουάσιγκτον ανησυχεί εδώ και καιρό για την εμβάθυνση των δεσμών μεταξύ Μόσχας και Άγκυρας. Συγκεκριμένα, αποδοκίμασε την απόφαση της Türkiye να το επιτρέψει Rosatom, μια ρωσική κρατική εταιρεία για την κατασκευή πυρηνικών σταθμών. Και έχοντας αψηφήσει τις αμερικανικές απαιτήσεις να μην αποκτήσει τα ρωσικής κατασκευής επίγεια συστήματα αεράμυνας S-400, η ​​Türkiye αποβλήθηκε από το πρόγραμμα F-35 το 2019.

Ο Πρόεδρος Ερντογάν δεν κατάφερε να εξασφαλίσει συνάντηση με τον πρόεδρο των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν. Η πρόσκληση από τον Λευκό Οίκο προς τον Πρωθυπουργό Μητσοτάκη ενίσχυσε την απογοήτευση της Άγκυρας. Από τις 21 Απριλίου (την ημέρα που ο Λευκός Οίκος ανακοίνωσε την επικείμενη συνάντηση) έως τις 26 Μαΐου 2022, η Ελλάδα ανέφερε εκατοντάδες παραβιάσεις του εναέριου χώρου της. Επιπλέον, η Άγκυρα ερμήνευσε την ομιλία του Έλληνα πρωθυπουργού πριν από την Κοινή Σύνοδο του Κογκρέσου των ΗΠΑ ως αντίθεση στην προσπάθεια της Τουρκίας να προμηθευτεί αμερικανικά μαχητικά F-16. Αν και η αλήθεια θα μπορούσε να απέχει πολύ -όπως επανειλημμένα η Αθήνα επικοινώνησε με την Άγκυρα μέσω διπλωματικών διαύλων- ο πρόεδρος της Τουρκίας προσπάθησε να το περιγράψει κυρίως για την εσωτερική πολιτική. Η κυβέρνηση του Ερντογάν έχει επίσης εντείνει την αντιαμερικανική ρητορική που χρησιμοποιεί κατά τη διάρκεια της πολιτικής εκστρατείας για να κερδίσει τις επόμενες εκλογές που έχουν προγραμματιστεί τον Μάιο του τρέχοντος έτους.

Μια παλιά καταιγίδα που ζυμώνει στη Μεσόγειο

Ένα άλλο ορόσημο στις διμερείς σχέσεις επιτεύχθηκε το φθινόπωρο του 2022. Στα τέλη Σεπτεμβρίου, ο Μόνιμος Αντιπρόσωπος της Τουρκίας στον ΟΗΕ εξέδωσε την τρίτη συνεχόμενη επιστολή μέσα σε δεκαέξι μήνες που κατέθεσε μια μάλλον επιθετική αξίωση και αμφισβήτησε την ελληνική κυριαρχία στα νησιά στα ανατολικά Αιγαίου πελάγους συνδέοντάς το με την αποστρατικοποίησή τους.

Μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974 και την επακόλουθη κατοχή της Βόρειας Κύπρου, η ολική αποστρατικοποίηση των νησιών ήταν εκτός συζήτησης για οποιαδήποτε κυβέρνηση στην Αθήνα. Το 1995, η Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση ψήφισε επίσης ένα ψήφισμα που θα κήρυξε επίσημο το θύμα του πολέμου σε περίπτωση που η Ελλάδα άσκησε το δικαίωμά της να επεκτείνει τα χωρικά ύδατα από έξι σε δώδεκα ναυτικά μίλια, όπως ορίζει η UNCLOS.

Ανεξάρτητα από το πόσο σοβαρές μπορεί να είναι οι πολιτικές μνησικακίες, ωστόσο, ο σεισμός που κατέστρεψε περιοχές της Τουρκίας και της Συρίας αντιμετωπίστηκε με ένα κύμα αλληλεγγύης στην Ελλάδα. Η κυβέρνηση έχει ήδη στείλει δύο ομάδες διάσωσης στην επαρχία Χατάι και ιδιώτες έχουν στείλει βοήθεια στις κατεστραμμένες πόλεις.

Τόσο η Ελλάδα όσο και η Τουρκία πρόκειται να διεξαγάγουν εκλογές τους επόμενους τρεις μήνες. Και τα αποτελέσματά τους μπορεί είτε να ηρεμήσουν είτε να θολώσουν τα ταραγμένα νερά της Μεσογείου.

---

Οι απόψεις που εκφράζονται στις δημοσιεύσεις του ICDS είναι αυτές του συγγραφέα ή των συγγραφέων. Αυτό το άρθρο γράφτηκε για Περιοδικό ICDS Diplomatia